بررسی نقش مایه های گرافیکی کتیبه های مسجد جامع یزد از دوره سلجوقیان تا تیموریان

مسجد جامع یزد با قامتی برافراشته در دل کویر، یکی از مساجد عظیم و مهم دوران معماری ایرانی، اسلامی است . درخشندگی کاشی ها، بلندی مناره ها، زیبای گچ کاری، گشادی صحن، خوابیدگی گنبد، شبستان زمستانی وسیع، ایوان بزرگ و غرفه ها، گوشواره ها، رواقها و طنبی ها همه در بالاترین حد زیبایی است . آنچه در کنار مکان و فضای مسجد نقشی شاخص و بارز را ایفا می کند، نقوشی نقر شده بر بستر اجر و نقوش کاشی است . مسجد جامع یزد قبل از دوران سلجوقیان تزئیناتی را در خود داشته ولی گذشت زمان باعث خرابی و فرسودگی مسجد شده است . از دوران سلجوقیان تزئیناتی را در خود داشته ولی گذشت زمان باعث خرابی و فرسودگی مسجد شده است . از دوران سلجوقیان تا تیموریان تزئیناتی را در خود دارا است . در عهد سلجوقیان تا عهد مغول هنر آجرکاری نقشی شاخص و بارز را در معماری اسلامی ایفا می کند. در دوران ایلخانی، آل مظفر و تیموری اهمیت دوره قبل را از دست می دهد و مواد و مصالحی مثل کاشی و در برخی موارد مثل سنگ بکار برده می شود. نقوش زیبای مسجد جامع یزد با توجه به تحقیقات به عمل آمده در نوع خود کم نظیر است . نقوش به کار رفته شده در مسجد جامع یزد به مثابه مساجد دیگر شامل نقوش زیر است . نقوش اسلیمی (شبه اسلیمی، گلهای شاه عباسی، نقوش گلدانی، مشکات و ...) نقوش هندسی (برگرفته شده از اشکال اصلی هندسی، آلت و لغت های گره چینی و ...) و نقوش کتیبه (خط نگاره). عناصر تزئینی به کار رفته شده بر مواد و مصالح گوناگون جای جای مسجد را فرا گرفته اند که مهمترین آنها عبارتند از سنگ نگاره (سنگی)، کاشی نگاره (کاشی) و آجر نگاره (آجری) که هر کدام از این مواد و مصالح در خود دارای نقوش اسلیمی، هندسی و نقوش کتیبه هستند. متنوع ترین و جذاب ترین نقوش به کار رفته شده در مسجد جامع یزد، نقوش نقر شده بر بستر آجر است . با توجه به مکانهای مورد تحقیق بعضی نقوش و کتیبه ها و شیوه اجرایی آنها کم نظیر است . همچنین بعضی از نقوش مسجد جامع یزد نیز شباهت و تفاوتهایی با دیگر ابنیه دارد که در این نوشتار به آن پرداخته می شود. در کنار بررسی و تجزیه نقوش ، منابع مورد استفاده در نقوش ، دوره های کلی معماری اسلامی، ایرانی، دوره های به کارگیری این نوع خاص از نقوش ، تاثیر و تاثرپذیری نقوش ، مقایسه نقوش با نقوش همسان خود در مناطق و شهرهای دیگر، فلسفه کاربرد نقوش ، شیوه استفاده شده در نقوش و موارد دیگر مورد بررسی قرار گرفته است . نقوش فوق از حیث طرح و نقش ، دقت و خلاقیت در اجرا، تنوع بی حد و حصر، القاب و اسامی به کار گرفته و نوع فضاسازی و نحوه تزئین بسیار جذاب و کم نظیر است . برعهده هنرمندان گرافیست است که با دقت و تفحص در نقوش ، هرچه بیشتر این منابع عظیم و غنی را معرفی و در آثار خویش به کار بندد.